कौटुंबिक वातावरण मुलांना अनेकदा गुंतागुंतीचे जाणवते असं काही संशोधक म्हणतात. भावनिक क्षमता वाढवण्यास कुटुंब व्यवस्था मजबूत हवी त्यातून नवीन पिढीला सकारात्मक संकेत आपण देत असतो.
कमी भावनिक बुद्धिमत्ता म्हणजे, भावना अचूकपणे जाणण्यात असमर्थता (स्वतःमध्ये आणि इतरांमध्ये) आणि ती माहिती तुमच्या विचार आणि कृतींना मार्गदर्शन करण्यासाठी वापरणे होय. अनेकांना याची जाणीव सुध्दा नसते आणि त्यातून नैराश्य आलेले दिसते. जेव्हा एखाद्याचा EQ कमी असतो, तेव्हा तो स्वतःला सुधारू करू शकतो असे अनेक मार्ग आहेत. खाली कमी भावनिक बुद्धिमत्ता असलेल्या लोकांची नऊ उत्कृष्ट चिन्हे आहेत.
१. ते नेहमी बरोबरच असतात. त्यांच्या विरोधात कुणी गेलं तर भांडण करतात किंवा ऐकत नाहीत. त्यांना कोणत्याही किंमतीत जिंकावे लागते आणि “असहमतीला सहमती देणे” अशक्य असते.
२. ते इतर लोकांच्या भावनांकडे दुर्लक्ष करतात.
३. ते असंवेदनशीलपणे वागतात. बर्‍याच भागांमध्ये, कमी EQ असलेल्या लोकांना योग्य गोष्ट कळत नाही.
४. ते त्यांच्या समस्यांसाठी इतरांना दोष देतात.
५. त्यांच्याकडे परिस्थितीशी सामना करण्याचे कौशल्य कमी असते त्यामुळे ते पळवाट काढतात.
६. त्यांच्यात भावनिक उद्रेक होतात. कमी EQ असलेले लोक सहसा त्यांच्या भावना समजून घेण्यासाठी आणि नियंत्रित करण्यासाठी संघर्ष करतात.
७. ते नातेसंबंध टिकवण्यासाठी संघर्ष करतात. कमी EQ असलेल्या लोकांचे जवळचे मित्र बरेच कमी असतात.
८. भावनिकदृष्ट्या मूर्ख लोक संभाषणावर वर्चस्व गाजवतात. जरी ते प्रश्न विचारत असले आणि ते लक्षपूर्वक ऐकत असल्याचे दिसत असले तरीही, ते नेहमी त्यांच्याकडे सर्व काही त्यांच्या हिशोबाने मार्ग शोधतात.
भावनिकदृष्ट्या बुद्धिमान लोकांमध्ये अनेक सवयी आणि वर्तन असे असतात जे त्यांच्या स्वतःच्या भावना व्यवस्थापित करण्याच्या आणि इतरांच्या भावना समजून घेण्याच्या क्षमतेमध्ये योगदान देतात. भावनिक बुद्धिमत्तेसाठी चार कौशल्ये आहेत.
१. भावना जाणण्याची क्षमता
२. भावनांसह तर्क करण्याची क्षमता
३. भावना समजून घेण्याची क्षमता
४. भावना व्यवस्थापित करण्याची क्षमता
भावनिकदृष्ट्या बुद्धिमान लोकांच्या 7 सवयी आहेत:
१. आत्म-जागरूकता.
२. सहानुभूती.
३. स्व-नियमन (Self-Regulation)
४. प्रेरणा.
५. सामाजिक कौशल्ये.
६. अभिव्यक्ती (expressiveness)
७. जाणिवा.
भावनिकदृष्ट्या बुद्धिमान लोक परिस्थितीकडे पाहण्यास आणि त्यांच्या भावनांचा खरा स्रोत योग्यरित्या ओळखण्यास सक्षम असतात. मग अधिक भावनिकदृष्ट्या बुद्धिमान कसे व्हावे?
१. अधिक आत्म-जागरूक व्हा. आत्म-जागरूकतेमध्ये आपल्या भावना आणि भावनांसह स्वतःच्या विविध पैलूंबद्दल जागरूक असणे समाविष्ट आहे.
२. तुमच्यामध्ये असलेल्या भावनिक शक्ती आणि कमकुवतपणाचा आढावा घ्या.
३. तुम्हाला कसे वाटते याकडे लक्ष द्या.
४. सेल्फ-रेग्युलेशनचा सराव करणे.
५. कामाच्या ठिकाणी ताण सोडवण्यासाठी स्वतः तंत्र शोधा.
६. आपले मन शांत ठेवा. निर्णय घेण्यापूर्वी विचार करा.
७. सामाजिक कौशल्ये सुधारा.
८. इतरांचे काय म्हणणे आहे ते ऐका.
९. गैर-मौखिक संवादाकडे लक्ष द्या. प्रत्येक गोष्ट बोलून होत नाही.
१०. अधिक सहानुभूतीशील व्हा.
११. तुमच्या प्रेरणेवर काम करा.
भावनिक बुद्धिमत्ता केवळ कल्याणच नाही तर कामाच्या ठिकाणी तुमच्या यशातही महत्त्वाची भूमिका बजावते. मजबूत भावनिक बुद्धिमत्ता कौशल्ये असणे एखाद्या व्यक्तीच्या जीवनावर अनेक सकारात्मक परिणाम करू शकतात. ज्या लोकांकडे अशी कौशल्ये असतात ते नेहमीच शांत राहतात. ते अत्यंत विचित्र सामाजिक परिस्थिती व्यवस्थित हाताळण्यास सक्षम असून ते नेहमी इतरांना आरामदायी वाटतात.
EQ चेक करून घेणं आवश्यक आहे. त्यासाठी सायकॉलॉजीस्टला भेटून चर्चा करा. शालेय जीवनात EQ वाढविणाऱ्या अनेक गोष्टी शिकवल्या आणि करून घेतल्या जातात. परंतु घरी मात्र पोषक वातावरण हवं. किंबहुना आपण ते आयुष्याचं अविभाज्य अंग म्हणून स्वीकारले पाहिजे.