भावनिक बुद्धिमत्ता कौशल्ये (skills) ही अशी क्षमता आहेत जी आपल्याला स्वतःच्या भावना समजून घेण्यास आणि व्यवस्थापित करण्यास मदत करतात. ही कौशल्ये शैक्षणिक क्षेत्रात, निर्णय घेण्याची क्षमता आणि जीवनातील एकूण यश यासह अनेक फायद्यांशी सलग्न आहेत.
या लेखात आपण या भावनिक बुद्धिमत्तेची कौशल्ये सुधारण्यासाठी काय करू शकता यावर चर्चा करणार आहोत. या कौशल्यांवर काम करून आणि वाढवून, आपण अधिक भावनिकदृष्ट्या बुद्धिमान होऊ शकतो आणि EQ वाढवू शकतो. खाली दिलेले पाच स्किल्स महत्वाचे आहेत:
१.आत्म-जागरूकता (सेल्फ awareness): आत्म-जागरूकता, किंवा आपल्या स्वतःच्या भावना ओळखण्याची आणि समजून घेण्याची क्षमता, एक महत्वाचे भावनिक बुद्धिमत्ता कौशल्य आहे. ज्या लोकांमध्ये आत्म-जागरूकता असते त्यांना विनोदाची चांगली जाणीव असते, त्यांना स्वतःवर आणि त्यांच्या क्षमतेवर विश्वास असतो आणि इतर लोक त्यांना कसे समजतात याची त्यांना जाणीव असते. मग स्व-जागरूकता कशी वाढवायची?
• स्वतः बाबत खरोखरची प्रतिक्रिया विचारा.
• जर्नल लिहा (रोजनिशी)
• नवीन कौशल्ये शिका. त्याची नोंद ठेवा.
• ध्यान करा. मेडीटेशनचा उपयोग छान होतो.
• आपले विचार आणि भावनांकडे लक्ष द्या
• आपल्या आवडींचा पाठपुरावा करा.
• सजगतेचा सराव करा.
• तुमच्या अनुभवांवर चिंतन करा.
• ध्येय निश्चित करा.
• सकारात्मक स्व-संवाद वापरा.
• वाढीची मानसिकता तयार करण्यावर काम करा.
२. स्व-नियमन (self regulation): जे स्व-नियमनात कुशल असतात ते लवचिक असतात आणि बदलांशी जुळवून घेतात. ते संघर्ष व्यवस्थापित करण्यात आणि तणावपूर्ण किंवा कठीण परिस्थिती दूर करण्यात देखील चांगले आहेत. स्व-नियमन कसे सुधारावे
• आपले विचार आणि भावना लक्षात ठेवा.
• त्रास सहन करण्याची कौशल्ये तयार करा.
• कठीण भावना व्यवस्थापित करण्याचे मार्ग शोधा.
• आव्हानांकडे संधी म्हणून पहा.
• संवाद कौशल्यांचा सराव करा.
• तुम्ही कसा प्रतिसाद द्याल यावर तुमची निवड आहे हे ओळखा.
• विचार पद्धती आणि भावनिक प्रतिसाद बदलण्यासाठी योग्य व्यक्तींचा सल्ला.
• तुमच्या भावना स्वीकारण्याचे काम करा.
३.सामाजिक कौशल्ये(social skills): मजबूत सामाजिक कौशल्ये लोकांना इतर लोकांशी सुंदर नातेसंबंध निर्माण करण्यास आणि स्वतःबद्दल आणि इतरांबद्दल अधिक व्यवस्थित समज विकसित करण्यास मदत करतात. सामाजिक कौशल्ये कशी सुधारायची
• ओपन एंडेड प्रश्न विचारा.
• संभाषण सुरू करण्यात मदत करतील अशा व्यक्तींबरोबर रहा.
• इतर लोकांच्या सामाजिक कौशल्यांकडे लक्ष द्या.
• समोरील व्यक्तीच्या डोळ्यात पाहून बोलण्याचा सराव करा.
• तुमच्या आत्मसात केलेल्या सामाजिक कौशल्यांचा सराव करा.
• सक्रिय ऐकण्याचा सराव करा.
• इतरांमध्ये स्वारस्य दाखवा.
• तुमची देहबोली पहा. प्रसंगी त्याबाबत वाचन करून देहबोली बदला.
• व्यक्तिमत्व विकास करा.
४.सहानुभूती (Empathy): सहानुभूती, किंवा इतरांना कसे वाटते हे समजून घेण्याची क्षमता, भावनिक बुद्धिमत्तेसाठी पूर्णपणे महत्त्वपूर्ण आहे. सहानुभूती कशी निर्माण करावी
• आपल्या स्वतःच्या भावना शेअर करण्यास तयार रहा, करा.
• सामुदायिक कार्यात व्यस्त रहा.
• इतर लोकांचे ऐका.
• ध्यानाचा सराव करा.
• नवीन लोकांशी बोला.
• दुसऱ्याच्या जागी स्वतःची कल्पना करण्याचा प्रयत्न करा. त्यांचे प्रश्न आपले आहेत असे समजून विचार करा.
५.प्रेरणा (motivation): जे लोक भावनिकदृष्ट्या बुद्धिमान असतात ते प्रसिद्धी, पैसा, ओळख आणि प्रशंसा यापलीकडे असलेल्या गोष्टींद्वारे प्रेरित होत असतात. प्रेरणा कशी सुधारायची
• बाह्य पुरस्कारांचा अतिवापर टाळा.
• तुमचे निकाल साजरे करा.
• लहान, मोजता येणारी उद्दिष्टे सेट करण्यावर लक्ष केंद्रित करा.
• आव्हान स्वीकारून त्यांना इंटरेस्टिंग पद्धतीने पूर्ण करण्याची कला शिकणं.
• आंतरिक प्रेरणा निर्माण करण्यात मदत करण्यासाठी ध्येये सेट करा.
• जबाबदारी घेणं आणि निभावणे हे शिकण्यासाठी मित्र किंवा सहकारी यांच्या बरोबर रहा.
स्वतःची भावनिक बुद्धिमत्ता कौशल्ये तयार केल्याने आपल्या जीवनावर सकारात्मक परिणाम होतो. स्वतःच्या भावनांबद्दल अधिक जागरूक होण्यास मदत करण्याव्यतिरिक्त, ही कौशल्ये आपले मजबूत नातेसंबंध निर्माण करण्यात आणि सामाजिक परिस्थितीत यशस्वी होण्यास मदत करतात. चांगली भावनिक बुद्धिमत्ता कौशल्ये असण्याचे काही प्रमुख फायदे:
१. नेतृत्व: भावनिक बुद्धिमत्ता तुम्हाला अधिक प्रभावी नेता बनण्यास मदत करतं.
२. कम्युनिकेशन: इतरांना कसे वाटते हे समजून घेणे आपल्याला त्यांच्याशी अधिक चांगले संवाद साधण्यासाठी मदत करते.
३. आत्म-ज्ञान: तुम्हाला काय वाटते याबद्दल अधिक जागरूक असण्यामुळे तुम्हाला स्वतःला अधिक खोलवर समजून घेता येते.
४. आत्म-नियंत्रण: तुमच्या भावनांबद्दल जागरूक राहण्यामुळे तुम्हाला तुमची आत्म-नियंत्रण क्षमता विकसित करता येते.
५. तणाव व्यवस्थापन: तुमच्या भावनांचे प्रभावीपणे व्यवस्थापन केल्याने तुम्हाला तणाव किंवा संघर्षाने उत्पन्न झालेल्या परिस्थितीत अधिक नियंत्रण ठेवता येते.
स्वतःला समजून घेण्यासाठी तसेच आपल्या सामाजिक जगाला यशस्वीपणे नेव्हिगेट करण्यासाठी भावनिक बुद्धिमत्ता आवश्यक आहे. काही लोक या कौशल्यांचा नैसर्गिकरित्या वापर करतात, ही गरज आहे काळाची. म्हणून शिकून घ्या, स्वतःला सुंदर बनवा आणि आयुष्य जागा.